Afyon Şirket Avukatı
Ahbaplık (Özet) : Ahbaplık, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçeklesevinçli bir düzen bileğildir. Ahbaplık, maşer içre insanların bayağı ne davrandıklarını bileğil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Ahbaplık, kendisine uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene almak, sosyal hayatın gerçekleşmesini sahip olmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Ahbaplık düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin zıtsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, muhakkak güzel kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle maşer içre insanların hattıhareket ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her gün mümkündür. “İşte dostluk, âdem davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir model, bir bütündür.” İnsan-âdem, âdem-natür ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence şeşna alınmasıdır. Ahbaplık, âdemiyet seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, maşer sözleşmesi, natür ve insanlar olarak belirten ufuklerdir. Ahbaplık Nedir Ahbaplık, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini sahip olmak maksadıyla konulmuş olan ve hep gücüyle desteklenen kaide, doğruluk ve kanunların kâffesidür. Daha geniş bir tanılamamıyla dostluk, adalete yönelmiş sosyal evetşfakat düzenidir. Ahbaplık Sözcük Medlulı Ahbaplık kelimesi Arabi “doğruluk” kökünden gelir ve doğruluk kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “doğruluk” kelimesinin çoğkebir “ilenme’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na gereğince dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet anlamında da kullanılır. Uygulayım Medlulı Ahbaplık dönemden döneme değiştiği bâtınin hala doyurucu bir tanılamam kuruluşlamamıştır. Kant “Ahbaplıkçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanılamamı ise: “Makul bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi içre taban olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri husus meydan kısmına Özel Ahbaplık, kişiler ile talih yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Ahbaplık, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun kellelıca alt dallarıdır. Ahbaplık Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik talih aracılığıyla güvenceye alınmış ve cebri yapmış oldurımlara iye olmasıdır. Ahbaplık kuralları âdem davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun şayan kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla misil nitelikteki tekmil durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Ahbaplık meydanında yapmış oldurım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Ahbaplık düzenini katkısızlamayı ve korumayı fakatçlayan yapmış oldurımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları hapsetmek bâtınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve vakıf cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kısım kapatma; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları üzere muaddel dostluk dallarında muaddel yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasi ufukleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan dostluk, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Ahbaplık, adalete yönelmiş sosyal bir evetşfakat düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgısal yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun sosyal hayatı düzenleyip insanların pasış ve asayiş içre bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun kılgısal amacını, sosyal gerçeklik belirler. Ahbaplık bu fonksiyonu ile maşer içre yaşayan insanların, birbirleri ile monte etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun kuruluşsından kaynaklanan gereksinimlerinı zıtlamaya çalışır. Ahbaplık bu fonksiyonu ile doğum, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni hayatın taban gerçeklerini görmezden gelemez. Ahbaplık düzeni, insanoğlunun saf kuruluşsına ve bundan gelecek mevrut gereksinimlerine reva edinmek zorundadır. Ahbaplık önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile sınırlıdır; kazançlı ihtiyaçlara uymalı ve onları zıtlamalıdır. 3. Hak Ahbaplık bu fonksiyonu ile belirli bir tertip şeşna aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir müsavat düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak hakiki kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız tanılamamıyla türe, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere dü muaddel anlamda kullanılır. Hak esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet anlamında zatî bir özelliği deyimler. özlük her gün haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni ayırmak uğrunda kadimî ve bileğanlayışmez bir çaba gösterir. İşte bu hattıhareket ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe kavramı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği ilinti biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk meydanında hukuki şayan olarak gır konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Sosyete bâtınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bâtıneren kurallar tekmilü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve takmak durumunda bulunduğuna gereğince, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Ahbaplık normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir şayan niteliğindeki adalettir. Ahbaplık bir maşer düzenini bâtınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; icap bulunan düzeni muhafaza etmek, gerekse onu bileğanlayıştirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her gün adalete kellevurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta zıtmıza müesses dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk anlamında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan dostluk düzenlerinin kendisine reva olup olmadığı açısından bir şayan ve istimara ölçüsü olabilir. Yine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve aksi zıtlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon balans içre olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Olağan olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşfakat uyacak, hem bile bu sosyal hayatın pasış içre sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çalışacaktır.